บทความ

ร่างแก้ไขรัฐธรรมนูญฉบับของพรรคเพื่อไทยและพรรคประชาชน มีจุดประสงค์เพื่อแก้ ม.256 และเพิ่มหมวด 15/1 ทำให้สามารถแก้ไขรัฐธรรมนูญในอนาคตได้ง่ายขึ้น แต่ยังมีรายละเอียดที่แตกต่างกันในหลายประเด็น

กว่า 4 ปี หลังจากคำวินิจฉัยศาลรัฐธรรมนูญที่ 4/2564 การจัดทำรัฐธรรมนูญใหม่ยังคงเป็นประเด็นถกเถียงโดยเฉพาะจำนวนครั้งที่ต้องทำประชามติ เมื่อฝ่ายหนึ่งเห็นว่าควรมีประชามติ 2 ครั้งก็เพียงพอแล้ว ขณะที่อีกฝ่ายมองว่าควรทำประชามติ 3 ครั้งเพื่อความปลอดภัย

แม้ว่าการจัดทำ 'รัฐธรรมนูญฉบับประชาชน' จะเป็นคำสัญญาของหลายพรรคการเมือง รวมไปถึงพรรครัฐบาลอย่างพรรคเพื่อไทย ดังที่ปรากฏในคำแถลงนโยบายของนายกรัฐมนตรีแพทองธาร แต่ทุกฝ่ายยังจำเป็นต้องจับตามองการเสนอร่างแก้ไขรัฐธรรมนูญมาตรา 256 ในการประชุมร่วมของทั้งสองสภาที่กำลังจะมีขึ้นในวันที่ 14 กุมภาพันธ์นี้

ท่ามกลางเสียงพูดคุยหนาหูถึงความเป็นไปได้ในการกลับประเทศไทยของอดีตนายกรัฐมนตรียิ่งลักษณ์ ชินวัตร ผู้ซึ่งถูกศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยให้พ้นจากการรักษาการตำแหน่งนายกรัฐมนตรีเมื่อ พ.ศ. 2557 ประกอบกับข่าวการประกาศกฎอัยการศึกสายฟ้าแลบของ นายยุน ซอก-ยอล ซึ่งตามมาด้วยการลงมติถอดถอนออกจากตำแหน่งโดยสภานิติบัญญัติ

บทความนี้ชวนผู้อ่านมองอุปสรรคในการแก้ไขรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2560 ในไทยจากมุมมองที่กว้างขึ้น กล่าวคือ จากมุมการเปลี่ยนแปลงระเบียบโลก ซึ่งเสรีนิยมประชาธิปไตยไม่ได้เป็นบรรทัดฐานทางการเมืองอีกต่อไป ในขณะเดียวกัน ก็ยังไม่เป็นที่แน่ชัดว่าสิ่งใดจะมาแทนที่

เส้นทางสู่รัฐธรรมนูญใหม่ แม้ยังอีกไกลและอาจไม่เสร็จสิ้นในสมัยรัฐบาลแพทองธาร ชินวัตร แต่สิ่งหนึ่งที่ทำได้เลยคือ การออกแบบ สสร. ซึ่งเป็นบันไดขั้นแรกที่จะนำไปสู่การออกแบบแกนกลางของรัฐธรรมนูญและโครงสร้างการเมืองที่เป็นของทุกคน

ในยุคที่เสียงของกลุ่มคนไร้อำนาจ (powerless) ถูกละเลยในกระบวนการทำนโยบาย คำถามสำคัญคือ "เมื่อใดจึงจะทำให้เสียงของกลุ่มคนไร้อำนาจสามารถมีผลต่อนโยบาย?"

การทำประชามติเป็นเครื่องมือในการการตัดสินใจทางการเมืองที่นับว่าใหม่มากสำหรับประเทศไทย โดยเพิ่งมีการนำมาใช้จริงครั้งแรกในการเห็นชอบหรือไม่เห็นชอบร่างรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. 2550

ช่วงเปลี่ยนผ่านรัฐบาล หลายนโยบายที่มีความหวังกลับ ถูกแปรรูป เปลี่ยนร่าง หรือหายไป สะท้อนถึงปัญหาบริบทสังคมไทย “การเมืองผูกกับนโยบาย” นำมาสู่ข้อเรียกร้องให้เกิด “นโยบายนำการเมือง” ประชาชนมีส่วนร่วมในการกำหนดนโยบาย โดยรัฐต้องมีพันธะรับผิดชอบ ร่วมมือพัฒนาระบบติดตามนโยบายให้มีประสิทธิภาพ

ในช่วงที่สังคมไทยกำลังเผชิญกับวิกฤติผู้นำ เพื่อบริการจัดการประเทศ แต่เรามักจะมองไปที่บรรดาผู้นำที่เป็น "ทางการ" ผ่านกลไกอำนาจ ศาสตราจารย์เกียรติคุณ นายแพทย์ประเวศ วะสี ได้เสนอแนะทางออกสำหรับสังคมไทย ให้มองไปที่ "ผู้นำที่ไม่เป็นทางการ" ซึ่งซ่อนอยู่ทั่วไปในสังคมไทยและเป็นพลังสร้างการเปลี่ยนแปลงได้

"กว่า 92 ปีเท่าอายุผม เท่าอายุประชาธิปไตยของเมืองไทย  ผมเติบโตมาและอาจจะถึงวันตายในอีกไม่ช้านี้  แต่ประชาธิปไตยเมืองไทยก็ยังเป็นเด็กทารกอยู่ ไม่เอาไหนทั้งสิ้น"

สภาผู้แทนราษฎร มีมติท่วมท้นผ่านร่างกฎหมายประชามติ พร้อมส่งให้วุฒิสภาพิจารณา โดยยึดหลักเพิ่มความคล่องตัว การมีส่วนร่วมของประชาชน และความเป็นธรรม นับถอยหลังร่างรัฐธรรมนูญ

รัฐบาลเดินหน้าจัดทำรัฐธรรมนูญใหม่ตามผลการศึกษาของคณะกรรมการฯ โดยมีการทำประชามติ 3 ครั้ง และให้มีการแก้ไขกฎหมายประชามติบางมาตรา

การเคลื่อนไหวแก้ไขรัฐธรรมนูญเพื่อให้เป็นประชาธิปไตยเกิดขึ้นเป็นระยะ พร้อม ๆ กับการชูนโยบาย “ปฏิรูป” ในการบริหารงานภาครัฐด้านต่าง ๆ ซึ่งมักจะเกิดขึ้นหลังจากการรัฐประหารโค่นรัฐบาลจากพลเรือนและประกาศใช้รัฐธรรมนญฉบับใหม่